عباس كوثري

هشتمين امام معصوم(ع) در انتظار پسر و شيعيان در تب و تاب رؤيت جمال جواد الائمه(ع) بودند. حدود چهل و هفتمين بهار عمر امام رضا(ع) سپري مي‏شد اما هنوز فرزندي كاشانه پر فروغش را فروزان نساخته بود. از طرفي حضرت مورد طعنه دشمنان و زخم زبان آنها قرار داشت كه گاه بوسيله نامه نيز آن حضرت را مورد آزار قرار مي‏دادند كه نمونه آن را مي‏توان در مكتوب «حسين ابن قياما» مشاهده كرد. او كه از سران «واقفيّه» بود در نامه‏اي به امام رضا(ع) مي‏نويسد: چگونه ممكن است امام باشي در صورتي كه فرزندي نداري و امام(ع) پاسخ او را چنين نگاشت كه از كجا مي‏داني كه من فرزندي نخواهم داشت چند روزي طول نخواهد كشيد كه خداوند به من پسري عنايت خواهد كرد كه حقّ را از باطل جدا مي‏كند.(1) تا اينكه طبق پيش بيني امام (ع) در رمضان سال 195 هجري(2) و به نقل از ابن عيّاش در دهم رجب آن سال (3) ستاره امام جواد(ع) متجلّي شد و مادرش «سبيكه» را كه از خاندان «ماريه قبطيّه» همسر پيامبر(ص) بود و به فرموده امام رضا(ع) آفرينشي پاكيزه و منزّه داشت.(4) مرتبت و مقامي والاتر بخشيد. ولادت امام جواد(ع) تمامي شايعات مربوط به امام رضا(ع) را پايان بخشيد و دلهره و اضطراب را از ميان شيعيان زدود. بدين جهت، كه امام در حقّ فرزندش فرمود: اين مولودي است كه براي شيعيان ما «در اين زمان» با بركت‏تر از او زاده نشده است.(5) مولودي كه حدود شانزده سال رهبري و امامت شيعيان را عهده دار شدو در اين راستا آثاري شگفت از خويش به يادگار گذارد و مكتب علمي، اجتماعي شيعه را جلوه خاصّ بخشيد.

شهادت آن بزرگوار پاياني است بر تلاشهاي چشمگير و پر فروغش تلاشهايي كه خلفاي بني عباس و دشمنانش را آنچنان غافلگير نمود كه نتوانستند آن حضرت را تحمل نمايند و بدين جهت در صدد شهادت آن حضرت بر آمدند و اين نوشتار نگاهي است به عوامل و موجبات شهادت آن حضرت كه در اين زمينه به بررسي سه عامل مي‏پردازيم:

چون قسم دادي نظرم را مي‏گويم. اينها در اشتباه‏اند. زيرا فقط انگشتان دزد بايد قطع شود و بقيّه دست بايد

باقي بماند.

تقواي الهي و عدم همراهي با فساد در بار

 

مي‏دانيم كه يكي از القاب آن حضرت «تقي» است و اين به خاطره جلوه و ظهور خاصّي است كه تقواي الهي آن امام همام در اجتماع آن روز نموده و جهاني از پاكي و عفاف و تقوا را فرا راه ديدگان قرار داده بود و الا تمامي معصومين بر خور دار از صفت تقوا و عصمت الهي هستند چنانكه همه «صادق» راستگو و «كاظم» فرو برنده خشم و «زين العابدين» زيباترين روح‏پرستنده» هستند. اما فرهنگ القاب معصومين ريشه‏اي اجتماعي و برخاسته از عنايت الهي دارد كه لقب «تقّي» نيز از اين مقوله است نگاهي به شرايط اجتماعي آن بزرگوار و وضعيّت درباريان ما را بدين نكته رهنمون مي‏كند كه دشمن تلاشي پيگير داشت تا به گمان خود آن حضرت را با عيّاشيها و فساد دربار براي يك بارهم كه شده است آلوده كند و در نتيجه آن حضرت را از چشم شيعيان و طرفدارانش كه او را به خاطر پاكي و طهارت الهي‏اش مي ستودند ساقط كند و حتي مأمون براي كشاندن آن حضرت به بزم دربار دخترش ام الفضل را به عقد آن حضرت در آورد و در اين جهت دستور لازم را نيز صادر كرد. اما راه بجايي نبرد و پاكي و تقواي امامت بر انديشه باطل مأموني پيروز گشت و نورانيّتي مضاعف يافت. اين بار كافي است روايت ذيل را مرور كنيم.

ابن شهرآشوب در كتاب «مناقب» از محمد بن ريّان نقل مي‏كند كه مأمون درباره امام محمد تقي(ع) به هر نيرنگي دست زد شايد بتواند آن حضرت را مانند خود اهل دنيا نمايد و به فسق و لهو او را متمايل كند به نتيجه‏اي نرسيد تا زماني كه خواست دختر خود را به خانه آن حضرت بفرستد دستور داد صد كنيزك از زيباترين كنيزكان را بگمارند تا زمانيكه امام جواد(ع) براي حضور در مجلس دامادي وارد مي‏شود با جامهاي جواهر نشان از او استقبال كنند كنيزان به آن دستور العمل رفتار كردند ولي حضرت توجّهي به آنها ننمود و مردي بود به نام «مُخارق» كه آوازه خوان بود و بربط نواز و ريشي دراز داشت. مأمون او را طلبيد و از او خواست كه تلاش خود را جهت متمايل نمودن امام به امور مزبور بكار گيرد.

مخارق به مأمون گفت اگر ابوجعفر(ع) كمترين علاقه‏اي به دنيا داشته باشد من به تنهايي مقصود تو را تأمين مي‏كنم. پس نشست مقابل آن حضرت و آواز خود را بلند كرد بگونه‏اي كه اهل خانه دورش گرد آمدند و شروع كرد به نواختن عود و آواز خواني. ساعتي چنين كرد ولي ديد حضرت جواد(ع) نه به سوي او و نه به راست و چپ خود هيچ توجّهي ننمود. سپس سربرداشت و رو به آن مرد كرد و فرمود، «اتّق اللّه ياذاالعُثنُون» از خدا پروا كن اي ريش دراز پس عود و بربط از دست آن مرد افتاد

و دستش از كار افتاد تا آن كه بمرد. مأمون از او پرسيد تو را چه شد؟ گفت: وقتي كه ابو جعفر(ع) فرياد بركشيد آن چنان هراسيدم كه هرگز به حالت اول باز نخواهم گشت.(6)

روايت فوق بيانگر عمق توطئه مأمون جهت نشانه گرفتن تقواي الهي امام جواد(ع) مي‏باشد كه عصمت الهي امام جواد(ع) نقشه‏هاي آنان را نقش بر آب مي‏نمود. و در همين راستا سخن ديگري كه از «ابن ابي داود» نقل شده است كه در جمع اطرافيان خود گفت: خليفه به اين فكر افتاده است كه ابوجعفر(ع) را براي شيعيان و پيروانش به صورت زشت و مست نا متعادل آلوده به عطر مخصوص زنان نمودار كند. نظر شما در اين باره چيست؟ آنها مي‏گويند اينكار دليل شيعيان و حجت آنرا از بين خواهد برد اما فردي از ميان آنان‏مي‏گويد جاسوسهايي از ميان شيعيان برايم اين چنين خبر آورده‏اند كه شيعيان مي‏گويند در هر زمان بايد حجّتي الهي باشد و هرگاه حكومت متعرّض فردي كه چنين مقامي نزد آنان دارد بشود خود بهترين دليل است بر اينكه او حجت خداست. پس از آن «ابن ابي داود» خبر را به خليفه منتقل مي‏كند دراين هنگام خليفه اين چنين اظهار نظر مي‏كند كه «امروز در باره اينها هيچ چاره و حيله‏اي وجود ندارد. ابوجعفر را اذيّت نكنيد.(7) پس از نوميدي از همراهي امام و درخشش هرچه بيشتر جلوه‏هاي پاكي و تقواي امام بود كه دشمن تصميم به شهادت امام(ع) را مي‏گيرد زيرا كه هر روز شخصيّت امام فروغي فروزانفتر به خويش مي‏گيرد و دلهاي مشتاق پاكي و عفاف را هرچه بيشتر بسوي خويش جذب مي‏كند. و امام (ع) خود بي رغبتي و ناراحتي خويش را از وضعيّت دربار و همراهي آنان اظهار مي‏داشت. «حسين مكاري» مي‏گويد: در بغداد بر ابوجعفر(ع) وارد شدم و در نزد خليفه بانهايت جلالت مي‏زيست. با خود گفتم كه حضرت جواد(ع) با اين موقعيت كه در اينجا دارد ديگر به مدينه برنخواهد گشت. چون اين خيال در خاطر من گذشت ديدم امام سرش را پايين انداخت و پس از اندكي سربلند كرد در حالي‏كه رنگ مباركش زرد شده بود، فرمود: «اي حسين نان جو با نمك نيمكوب در حرم رسولخدا(ص) نزد من بهتر است از آنچه كه مشاهده مي‏كني.(8)

 

برتري دانش و تفوّق علمي

 

دومين عامل شهادت امام جواد(ع) را مي‏توان حضور قوي و كار آمد حضرت در صحنه‏هاي علمي و برتري دانش آن حضرت بر شمرد زيرا كه اين امر ناتواني خليفه را در مقابل امام جواد(ع) كه بسياري خلافت را حقّ آنان مي‏دانستند به نمايش مي‏گذاشت. و ضعف بنيه علمي دانشمندان درباري را هر چه بيشتر آشكار مي‏ساخت كه از ميان مباحثات متعدد حضرت يكي از آنها را برگزيده و نقل مي‏كنيم.

«زُرقان» كه با «ابن ابي داود» دوستي و صميميت داشت مي‏گويد يك روز ابن ابي داود از مجلس معتصم باز گشت، در حالي كه به شدّت افسرده و غمگين بود علّت را جويا شدم گفت: امروز آرزو كردم كه كاش بيست سال پيش مرده بودم پرسيدم چرا؟ گفت: به خاطر آنچه از ابوجعفر «امام جواد(ع)» در مجلس معتصم برسرم آمد. گفتم: جريان چه بود؟ گفت: شخصي به سرقت اعتراف كرد و از خليفه «معتصم» خواست كه با اجراي كيفر الهي او را پاك سازد. خليفه همه فقها را گرد آورد و محمد ابن علي «حضرت جواد(ع)» را نيز فراخواند و از ما پرسيد دست دزد از كجا بايد قطع شود؟ من گفتم: از مچ دست. گفت: دليل آن چيست؟ گفتم: چون منظور از دست در آيه تيمّم «فَاَمسَحُوا بِوُجُوهِكُم وَ اَيْدِيَكُم»،صورت و دستهايتان را مسح كنيد(9)» تا مچ دست است.

گروهي از فقها در اين مطلب با من موافق بودند و مي‏گفتند: دست دزد بايد از مچ قطع شود ولي گروهي ديگر گفتند: لازم است از آرنج قطع شود و چون معتصم دليل آن را پرسيد گفتند: منظور از دست در آيه شريفه وضوء: «فَاَغْسِلُوا وُجُوهَكُم و ايدِيَكُم اِليَ المَرافق» صورتها و دستهايتان را تا آرنج بشوييد.(10) تا آرنج است. آنگاه معتصم رو به محمد ابن علي امام جواد(ع) كرد و پرسيد: نظر شما در اين مسأله چيست؟ گفت: اينها نظر دادند، مرا معاف بدار. معتصم اصرار كرد و قسم داد كه بايد نظرتان را بگوييد. محمد بن علي (ع) گفت: چون قسم دادي نظرم را مي‏گويم. اينها در اشتباه‏اند. زيرا فقط انگشتان دزد بايد قطع شود و بقيّه دست بايد باقي بماند. معتصم گفت: به چه دليل؟ گفت: زيرا رسول خدا(ص) فرمود: سجده بر هفت عضو بدن تحقق مي‏پذيرد. بنابراين اگر دست دزد از مچ يا آرنج قطع شود دستي براي او نمي‏ماند تا سجده نماز را به جا آورد و نيز خداي متعال مي‏فرمايد: «و اَنَّ المَساجِدَ للّهِ فَلا تَدْعُوا مع اللّه اَحَداً» سجده گاهها از آنِ خداست. پس هيچ كس را همراه با خدا مخوانيد.(11)

ابن ابي داود مي‏گويد: معتصم جواب محمد بن علي را پسنديد دستور داد انگشتان دزد را قطع كنند و من همانجا آرزوي مرگ كردم.(12) پس از سه روز ابن ابي داود به حضور معتصم مي رسد و مي‏گويد: به معتصم گفتم خير خواهي براي اميرالمؤمنين بر من واجب است و من در اين جهت سخني مي‏گويم كه مي‏دانم با آن به آتش جهنم مي‏افتم. معتصم گفت آن سخن چيست؟ گفتم: چگونه اميرالمؤمنين براي امري از امور ديني كه اتفاق افتاده است به خاطر گفته مردي كه نيمي از مردم به امامت او معتقدند و ادّعا مي‏كنند او از اميرالمؤمنين شايسته‏تر به مقام اوست، تمامي سخنان آن علماء و فقها را رها كرده و به حكم آن مرد حكم كرد؟

پس رنگ معتصم تغيير كرد و متوجه هشدار من شد و گفت: خدا را در برابر اين خيرخواهيت به تو پاداش نيك عطا كند و پس از آن بود كه تصميم به شهادت امام (ع) گرفت.(13)

 

بزرگداشت نهضتهاي‏شيعي

 

حسين بن علي مشهور به شهيد فخّ نواده حضرت مجتبي(ع) در زمان يكي از خلفاي بني عباس به نام هادي عباسي قيام كرد. ياد و نام او سندي بر محكوميت بني عباس تلقّي مي‏شد و حماسه نهضتهاي شيعي عليه خلفاي عباسي را در خاطره‏ها تجديد مينمود. در حمايت از اين شهيد انقلابي روايتي نيز از امام جواد(ع) مي‏خوانيم: «پس از فاجعه كربلا هيچ فاجعه‏اي براي ما بزرگتر از فاجعه فخّ نبوده است.»(14)

يكي از نويسندگان در حكمت نقش انگشتري امام جواد(ع) «نِعمَ‏القادرُ اللّه» مي‏نويسد: بعد از آن كه «مأمون» همه انقلابها را سركوب نموده و تمامي صداها را خفه كرد. طبيعي بود كه مأمون و عباسيان و يارانشان احساس كنند كه به نهايت آروزيشان رسيده و به ارزشمندترين آرمانهايشان كه عبارت بود از محكم ساختن پايه‏هاي حكومت و سلطنتشان به طوري كه ديگر هيچ نيرويي توان ايستادن در برابر جبروت و سركشي آنان نداشته باشد دست يافته‏اند ولي مي‏بينيم كه بعد از اين همه، نقش انگشتري امام جواد(ع) در برابر تمامي تصوّرات آنان قد علم مي‏كند و تمامي مظاهر و سركشي و ستم آنان را محكوم مي‏كند آن نقش اين جمله است «نعم القادراللّه» چه نيكو توانمندي است خدا.(15)

و در اين راستاست كه معتصم پس از اين كه از مردم بيعت براي خود گرفت جوياي حال امام جواد(ع) شد و دستور داد كه امام جواد(ع) و همسرش ام‏الفضل را به بغداد فرا خوانند.(16)

زيرا كه حضور و نام و ياد آن بزرگوار حماسه جهاد و پرچم آزادگي و عزّت ايمان است و جلوه امامت و وصايتش مُهر باطلي است بر خلافتهاي باطل بني عباس.

درود و سلام و صلوات خدا بر جواد الائمه(ع) آن هنگام كه با ميلادش جلوه زيباي مبارك‏ترين مولود را رقم زد و آن هنگام كه با قامت زيباي امامت خويش قيامتي از شكوه و جلال و عظمت الهي را متجلّي ساخت و آن زمان كه در آخر ذي قعده سال 220 هجري ديده از جهان فرو بست و با غروب غمگنانه و افتخار آفرين خويش تجلّي بخش آيات جهاد و شهادت گشت.

 

---

 

منبع :http://www.tebyan.ne

 

 

1 ـ اصول كافي، ج 1، ص 492.

2 ـ بحار، ج 50، ص 1.

3 ـ همان، ص 14.

4 ـ همان، ص 15.

5 ـ كشف الغمه، ج 3، ص 143.

6 ـ مناقب، ج 4، ص 396؛ بحار، ج 50، ص 62.

7 ـ رجال كشي، ص 560؛ بحار، ج 50، ص 94.

8 ـ بحار، ج 50، ص 48.

9 ـ مائده، آيه 5.

10 ـ همان،

11 ـ سوره جنّ، آيه 18.

12 ـ بحار، ج 50، ص 5؛ سيره پيشوايان، ص 549 ـ 550.

13 ـ بحار، ج 50، ص 6.

14 ـ بحار، ج 48، ص 165.

15 ـ زندگاني سياسي امام جواد(ع)، جعفر مرتضي العاملي، ص 116.

16 ـ همان، و بحارالانوار، ج 50، ص 8.   

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: